Het is donderdag vóór de geplande excursie naar De Vries Sails in Makkum. Met een mooi lopend windje is de ‘Braque’ onder zeil vanuit Enkhuizen richting Makkum. Aan boord genieten schipper Arthur en opstapper Henk van het winterse weer. De lucht is grijs en het is fris, maar af en toe worden we verwarmd door een zonnetje. Het IJsselmeer is leeg, zodat het vooral zaak is de boeien te ontwijken. Toch zijn we niet helemaal alleen; Naast een enkel vrachtschip trotseren drie andere zeiljachten het winterse weer. Binnen brandt de kachel, buiten laven we ons aan de rust en de ruimte. Heerlijk!
De eerste nacht liggen we in Stavoren. Het havenkantoor is gesloten maar een briefje op het raam leert ons dat we €3,50 in een envelop kunnen achterlaten voor het stroomgebruik. De volgende twee nachten liggen we gratis in de vissershaven van Makkum. Het havenkantoor is tussen 1 november en 1 april dicht, maar ook hier is walstroom beschikbaar.
Zaterdagmorgen 11 februari lopen we met de nieuwe Etapmuts op ons hoofd naar De Vries Sails. De excursie is georganiseerd door Peter van Leening en is met het maximum van 40 deelnemers zelfs overboekt.
De Vries Sails is sinds kort overgenomen door tuigerij ‘Masten-en-zo’ die net verhuisd is van Sneek naar Makkum. Daarmee omvat het bedrijf naast een zeilmakerij met canvaswerk nu ook een tuigerij. Op diverse plekken in het land zijn vestigingen: Enkhuizen, Zierikzee en Lelystad. De zeilmakerij is aangesloten bij de internationale UK-zeilmakersgroep. Vandaar UK – De Vries Sails.
We gaan in drie groepen uiteen en rouleren gedurende de dag. Ik zit in de groep die begint met de zeilmakerij. Renze Runia loopt aan de hand van diverse geprojecteerde afbeeldingen alle stappen langs die doorlopen moeten worden bij het maken van zeilen. Hij start met een afbeelding van het zeilplan van een Etap 32i. (Goed gedaan Renze!)
Deze informatie haalt hij uit een databestand met gegevens van allerlei schepen. In een gesprek met de opdrachtgever worden wensen geïnventariseerd en materialen besproken. Hoewel er veel gegevens uit een databestand gehaald kunnen worden, wordt alles ter plekke aan boord nagemeten en worden de definitieve maten bepaald. Daarbij is ook de mastvalling en mastbuiging - zowel pre-bend als max-bend - van belang. Soms wordt het advies gegeven om eerst de mast en verstaging beter af te stellen. Alle gegevens worden ingevoerd in een computerprogramma dat grafieken en 3-D afbeeldingen produceert.
Deze worden door de ontwerper beoordeeld op de optimale vorm bij diverse windhoeken en windsnelheden. Uiteraard spelen doeksoort en wensen van de opdrachtgever hierbij een rol. Hij zoekt daarbij naar een optimale vorm voor de meest voorkomende omstandigheden. Door zeiltrim dient de vorm van het zeil verder worden aangepast aan andere omstandigheden. Dit alles wordt ingevoerd in de geautomatiseerde snijtafel waar de banen van het zeil worden gesneden.
Wij lopen met Renze mee van de ontwerpafdeling naar de productiezaal. Hier zien we twee computergestuurde snijmachines, grote plaktafels een lopende band met naaimachines en heel veel vlakke vloerruimte met zeilen. Op een van de snijmachines ligt zeildoek klaar en we zien hoe razendsnel een baan wordt gesneden. Locaties voor applicaties als kousen, stapelstukken e.d. worden bij dezelfde actie gemarkeerd. De meeste applicaties worden op de losse segmenten aangebracht. Pas daarna worden de segmenten aan elkaar geplakt met dubbelzijdig plakband. Dit is een secuur werkje omdat de vorm van het zeil wordt bepaald door de wijze waarop de banen aan elkaar worden gezet.
Daarna wordt het zeil opgerold en via een soort lopende band langs de naaimachines gevoerd. Vroeger gebruikte men zigzagsteken, maar tegenwoordig worden de naden met triple-steken genaaid.
Het zeil kan in evenwijdige banen (cross cut) worden gesneden, maar ook vanuit de hoeken naar het midden (triradiaal). De doeksoort bepaalt in hoge mate welke constructie gekozen wordt. Een triradiaal gesneden zeil is duurder dan een cross cut gesneden zeil, omdat er meer snijverlies is en er meer naden en dus ook meer arbeidsuren in zitten.
Op de vloer liggen diverse zeilen klaar zodat we van alles met eigen ogen kunnen zien en voelen.
Dacron wordt tegenwoordig door impregneren en coatings vormvaster gemaakt. Toch zal een Dacronzeil in de loop der jaren door rek zijn vorm verliezen. Gevolg: verlies van snelheid, meer helling en er moet eerder gereefd worden. Laminaatzeilen blijven zo goed als vormvast, maar zijn daarentegen wel eerder aan vervanging toe.
Een derde constructiewijze is het stringenzeil. Hierbij wordt het zeil eerst genaaid, waarna stringen (de draden die voor vormvastheid zorgen) over de hele lengte van het zeil, dus ook over de naden heen aangebracht worden. De zijde met stringen wordt tenslotte afgedekt met een transparante laag. Hierdoor ziet het zeil er aan de ene kant anders uit dan aan de andere kant. Omdat de prijs niet zo erg afwijkt van laminaatzeilen is deze mogelijkheid ook interessant voor de toerzeiler. De Vies maakt vrijwel alle zeilen in eigen beheer in Nederland.
Dan is het tijd voor een heerlijke lunch met soep en broodjes en is er tijd voor onderling contact.
Na de lunch mag onze groep met Willem mee naar de canvas-afdeling.
Aan de hand van een model buiskap legt hij uit hoe eerst het frame gemaakt wordt. Vervolgens worden papieren patronen getekend en geknipt om tenslotte het doek uit te snijden, in elkaar te plakken en te naaien. De Vries werkt de randen van de ramen af met een bies zodat de naden aan de binnenkant van het raam op den duur netjes blijft. Het garen is een combinatie van duurzaam kunststof en katoen dat door zwelling voor waterdichte naden zorgt. Men is afgestapt van tweekleurendoek omdat de witte binnenkant ervan snel ging barsten, waardoor de buiskap een verouderde uitstraling kreeg.
Als laatste gaan we naar de tuigerij. Aan de wand hangt een keur aan materiaal. Op schragen ligt een mast die Marcel zelf heeft samengesteld en opgebouwd. Hij vertelt over diverse soorten staaldraad en spanners.
Tegenwoordig worden bronzen spanners gebruikt in plaats van rvs. Het rvs schroefdraad vreet op elkaar in waardoor de spanners vast lopen. Brons heeft dat nadeel niet. Ook het schroefdraad blijkt van belang te zijn: tegenwoordig wordt er fijner schroefdraad gebruikt. Marcel laat ons het verschil voelen. En inderdaad, het grovere draad voelt veel ruwer dan het fijnere draad.
Verder staan we stil bij een opengewerkte giek om het mechaniek (blokken of wagens) aan de binnenkant te verkennen. Tenslotte komen de lijnen aan bod. Voor de grootzeil- en voorzeilval adviseert Marcel dyneema-kwaliteit omdat deze minimaal rekt. Dyneema is sterk, heeft een minimale rek, maar is kwetsbaar voor schavielen. Daarom hebben ze meestal een polyester mantel. Voor andere lijnen volstaat het goedkopere polyester.
Om vier uur is de dag ten einde. De organisator Peter van Leening bedankt iedereen en verrast de rondleiders met een fles wijn en een muts met het Etap-logo.
Algemeen is er tevredenheid over de dag: goed voorbereid en georganiseerd, leerzaam en inspirerend. Mensen van De Vries Sails …. bedankt.
Henk Vellinga